مجموعه کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی قسمت هفتم

از زبان افتادن-لال شدن
آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

آپارتی-زن بی‌حیا و بدزبان-سلیطه-پاچه‌ورمالیده

دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

ریش بز-گیاهی همیشه سبز و پرشاخه

 
 

اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)
روکاری-کار روی بنا یا چیزی

زهر چشم-نگاه خشم آلود

 

آن‌کاره(اهل آن کار (کار بد))
اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

پلکیدن-در جایی رفت و آمد کردن-آهسته و آرام رفتن-ول گشتن

بی سیرت-بی آبرو

جای پا-اثر-نشانه-رد
خرابکار-اخلالگر-تروریست
از زبان کسی مو در آمدن-کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است
پیشواز رفتن-به دیدار کسی شتافتن-پیش از آغاز ماه رمضان روزه گرفتن

 
از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

زهکونی-اردنگی-تیپا

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد
آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن
پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال

خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

حاشیه رفتن-سخنان دور از موضوع گفتن-منحرف شدن از مطلب

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

راست روده شدن-اسهال گرفتن

پروار-فربه-چاق

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن
باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن

 
باب شدن-معمول و رایج شدن
دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

 
از سر نو-دوباره

ژوکر-آدم همه فن حریف
خلاص کردن-تمام کردن-کشتن
خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

چنگول زدن-پنجه زدن

بالینی-کلینیکی
ترقه فرنگی-بچه ی شرور

ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

 

بخت کسی گفتن-خدا برایش ساختن-شانس آوردن

خوش معامله-خوش حساب-کسی که آلت تناسلی قوی دارد

از سر نو(دوباره)

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود
باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

روی هم رفته-جمعن-بر روی هم

 

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

آواز دادن(خواستن)

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

بنا بودن-قرار بودن

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

 

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

چو افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

بستن به ریش کسی-زنی را به مردی انداختن-با فریب کسی را به کاری واداشتن

تن نما-نازک و نشان دهنده ی تن
جغور بغور-جگر و دل و قلوه ی گاو یا گوسفند که خرد کرده و با پیاز در روغن سرخ کنند

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

بَر و رو-قد و قامت-چهره

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

پرت کردن حواس-حواس را از اصل موضوع منحرف کردن

از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

بلایی به روز کسی آوردن-به کسی آزار سخت رساندن

دمرو-کسی که دمر خوابیده

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

زر ورق-کاغذ نازک و شفاف و زنگی

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

 

خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

تصدق کسی رفتن- تصدق شدن کسی را

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن

دوره ی آخرالزمان-روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

آب بندی کردن-آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو

در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

 

 
از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف

چه غلط ها !-چه فضولی ها !

تر دماغ-سرحال-شنگول

اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)
جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

زاغول-دارای چشمان آبی رنگ

دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

خام کردن-فریب دادن-اغفال کردن

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن
چهارتا شدن چشم کسی-سخت تعجب کردن کسی-خیره ماندن از تعجب

 
خون خون کسی را خوردن-بسیار خشمگین شدن و چیزی نگفتن

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

 

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

 
تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن
پختن کسی-کسی را برای کاری آماده کردن

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

زیر چاق کردن-برای آماده کردن خود تمرین کردن و مهارت یافتن

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

دست از جان شستن-از جان گذشتن-پروای جان نکردن

دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن

اوضاع احوال-وضع و حال

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

دقه-دقیقه
زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

جزوه-کتابچه-دفترچه
 

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

 

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن

حق نشناس-نا سپاس

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

چپ-لوچ-مخالف حکومت

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

دست به گردن-در حال معاشقه-سریع الوصول

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن
از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

رد خور نداشتن-قطعی بودن-حتمی بودن-قابل رد نبودن

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری

درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه

به کوری چشم کسی-بر خلاف میل کسی

خیک کسی پر بودن-سیر بودن
 

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

پر زور بودن سمبه-زیاد بودن فشار

خر زور-نیرومند-پرزور

 

 

روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا

 

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند
 

 

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

بز دل-ترسو

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ

آب چشم گرفتن(ترسانیدن، به گریه انداختن)

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

دست خر کوتاه-فوضولی موقوف !-دخالت نکن ! دست نزن !

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

خجالت زده-شرم زده-شرمگین

تر دست-ماهر-شعبده باز

آتشِ بسته-طلا

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

دست بالا-حداکثر

آبدست(ماهر، استاد)

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

 
حساب کار را داشتن-متوجه موضوع بودن-جوانب کار را در نظر داشتن
ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

اُرد-درخواست-سفارش-دستور

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

دست شما را می بوسد-انجامش به عهده ی شماست

خانه شاگرد-پسربچه ی خدمت گزار در خانه

زاله بندی-مرزبندی در کشتزار-کرت بندی

 

آبِ سیاه(نیمه کوری)
در آمدن از آب-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

خودی-آشنا

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی

پالان خر دجال-کار پایان ناپذیر

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن
چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه
توی آش کسی آب سرد ریختن-عیش کسی را کور کردن-بساط کسی را به هم زدن

الف(قاچ خربزه و از این قبیل، بچه‌ی کوچک، سیخ، راست)

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

بیخ خِر-بیخ گلو

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

جا خوردن-یکه خوردن-تعجب زیاد کردن-غافلگیر شدن

زور-اجبار-الزام

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

پنبه توی گوش کردن-غفلت داشتن-هوشیار نبودن

بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

ابزارفروشی(فروشگاه وسایل خاص و ابزار یدکی)
تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

آسمان‌جل(ندار، بی‌چیز، کسی که رواندازش آسمان است)

حلال-زن یا شوهر

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن

خلا-مستراح

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

دَمب چیزی را چسبیدن-کاری را پی گیری کزدن و ادامه دادن

جیز گر-ربا خوار-کسی که از دیگران برای دادن مکان غیرقانونی پول می گیرد
آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند

حتم داشتن یق-ین داشتن

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)
ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

داریه زدن-نواختن داریه-دایره زدن

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

چو افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن
اَل اَمان-زینهار-پناه بر خدا

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا

خانه به دوش-بی خانمان-آواره

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن

 

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

خاله خرسه-دوست نادان

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

 

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

 

استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)
دستشویی-توالت-مستراح

 

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

تریاکی-معتاد به تریاک

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

 

پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن

 

حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن
زاغ سیاه کسی را چوب زدن-پنهانی مراقب کسی بودن
به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن

 

پُخی بودن-کاره ای بودن-مهم بودن

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

دکمه را انداختن-دکمه ی لباس را بستن

چنبره زدن-حلقه زدن

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد

آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار
پاشیر-گودال پای شیر آب

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

دله دزدی-عمل دله دزد
پر پر زده-ور پریده-نفرینی با آرزوی جان کندن کسی
زار-کوتاه شده ی زایر

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن

آفتابه برداشتن(دست به آب رساندن، پابرهنه وسط حرف کسی دویدن)

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

 

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

خاله قزی-دختر خاله-خویشان و بستگان

 

 
از زورِ(از شدت، از بسیاری)
دنیا آمدن-زاده شدن
افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)
دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

زاله-کناره ی برآمده ی جوی-مرز کشتزار

دور از شما ب-لانسبت

دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

 

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

خون کسی را به جوش آوردن-کسی را بسیار خشمگین ساختن

تو دار-راز نگهدار

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن
چاقو دسته کردن-از سرما لرزیدن
خوش مسلک-خوش روش-نیکو طریقت

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی
ریش شدن-ریش ریش شدن

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی

 

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

 

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

 

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

ریختن مو-سخت وحشت کردن

چرب دست-ماهر-زبر دست