در منطقه دورافتاده‌ای از جنوب استان خراسان، در نزدیکی مرز افغانستان، دهاتی موسوم به «ماخونیک» هست که تا یه قرن پیش محل زندگی مردمی با قامتی کوتاه و قدی کمتر از ۱۵۰ سانتی‌متری بوده.
این رو می‌توان از معماری خونه های اونا فهمید.
حدود ۲۰۰ خونه سنگی و خشتی در روستای ماخونیک هست که سقف و حتی در ورودی اونا ارتفاع بسیار کوتاهی دارن. براساس این دلایل مشخصه که قد و قواره ساکنین این روستای دورافتاده کمتر از دو متر بوده.
الان بدون خم شدن نمی‌توان از قاب در به داخل خونه ها وارد شد.
حتی درون خونه هم نمی‌توان صاف ایستاد چون ارتفاع سقف از ۱۴۰ سانتی‌متر تجاوز نمی‌کنه.
بعضی از کارشناسان دلیل کوتاه قد بودن مردم این منطقه رو ازدواج فامیلی، تغذیه ناسالم و نوشیدن آب شامل جیوه اعلام کرده‌ان که دلیل شده مردم این منطقه قدشون حدود نیم متر کمتر از مردم عادی باشه.
اهالی روستای ماخونیک که به لی‌لی‌پوت ایران می شناسنش، سالیان زیادی به دور از امکانات و لوازم مدرن و شهری زندگی می‌کردن. البته خشک و بایر بودن زمین‌های این منطقه هم عامل دیگری واسه نداشتن زندگی راحت در این داهات بشمار می‌رفته به‌طوری که مردم امکان پرداختن به مشاغلی مثل دامداری یا کشاورزی رو نداشتن.
شاید باحال باشه بدونین که قوت غالب اهالی لی‌لی‌پوت ایران تا چند سال پیش شلغم و چغندر بوده که در دور و بر داهات کاشت می‌شده و به شکل آب‌پز مورد مصرف قرار می‌گرفته. البته بعضی وقتا غذاهایی مثل آش رو با مخلوطی از آرد که در اصطلاح محلی به اون «پختک» می‌می گن هم جفت و جور می‌کرده‌ان.
گفته میشه که در گذشته علاوه بر چغندر و شلغم، کالاهایی مثل گندم، جو و علوفه هم کشت می‌شده. اما الان، در این باغچه‌های باقی‌مونده از قدیم، مردم مبادرت به کاشت سیر می‌کنن.
در دور و بر این داهات درخت بنه هم به صورت خودرو هست.
بنه درختیه که اهالی داهات میوه اونو جمع‌بیاری کرده و پس از خشک کردن می‌کوبند و به همراه آرد و شلغم با اون غذا جفت و جور می‌کنن.
اهالی ماخونیک هم اینکه درخت عناب هم می‌کارن و از محصولاتش استفاده می‌کنن.
اهالی لی‌لی‌پوت ایران به دلیل دورافتاده بودن محل زندگی‌شون، مجبور بودن با نزدیکان و دور و بریا خود پیوند زناشویی ببندند. همین امر دلیل شده تا ژن کوتوله بودن و قد کوتاهی نسل به نسل منتقل شه.
البته، کوتاهی قد فقط یکی از دلایل ساخت خونه های کوچیک با سقف‌های کوتاهه. کمبود مصالح و امکانات خونهسازی هم از دیگر دلایل کلی این بوده.
حتی کوچه‌ها و گذرها هم فقط به اندازه‌ای ساخته می‌شدن که گاری‌ها امکان عبور از بین اونا رو داشته باشن.
مسیرهای دسترسی به این داهات بسیار محدود و کم و بعضی وقتا مسدود بوده و مردم مجبور بودن واسه حمل تدارکات موردنیاز زندگی، بار خود رو تا چندین کیلومتر روی شونِه‌هاشون حمل کنن.
از امتیازات این سبک از معماری، یعنی سقف کوتاه و درهای کوچیک اینه که گرما یا سرما در هوای داخلی خونه تاثیر چندانی نداره. گرم و سرد کردن فضای داخلی این ساختمون‌ها بسیار آسونه.
همین معماری عجیب و باحال ماخونیکه که در سال‌های گذشته مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته. به‌طوری که لی‌لی‌پوت ایران به عنوان یکی از هفت روستای حیرت‌انگیز جهان بشمار می‌رود.
خونه های داهات بسیار کوچیک و دارای یه اتاق ده الی ۱۲ متری هستن. سقف خونه ها در بافت قدیم روستای ماخونیک با چوب و شاخ‌وبرگ درختان ساخته شده و همون‌طور که اشاره کردیم، دلیل این سبک معماری، نبود امکانات و مصالح ساختمانی بوده.
جالبه بدونین که در همین خونه‌ای بسیار کوچیک که اتاق اونا از ۱۵ متر تجاوز نمی‌کنه بین ۶ تا ۸ نفر زندگی می‌کردن!
مردم ماخونیک الان کوتوله نیستن اما به دلیل نزدیکی این داهات با افغانستان، اصالتی افغانی دارن. الان بدلیل ساخته شدن جاده و کشیده شدن راه به اون، سفره مردم گسترده‌تر شده و غذاهایی مثل برنج و مرغ هم به خوراک روزانه‌شون اضافه شده.
کودکان قدهای بلندتری نسبت به اجداد خود دارن و از سلامت جسمی بیشتر و بهتری هم بهره مند هستن.
همه ۷۰۰ ساکن روستای لی‌لی‌پوت ایران الان قد متوسطی دارن. خونه های آجری در میان نمونه‌های خشتی به‌چشم می‌خورد. اما فارغ از این دو موضوع، هیچ پیشرفت یا تغییر زیادی در اونجا انجام نشده. هنوز مردم مشکل آب و کشاورزی دارن و از خشکی زمین رنج می‌برند.
بیشتر جوانان واسه کسب درآمد و ساخت آینده‌ای بهتر به شهرهای دور و بر مهاجرت می‌کنن. این در حالیه که معماری این داهات یکی از ظرفیت‌های خاص گردشگری ایران حساب میشه و می‌توان در اونجا به کسب درآمد و ایجاد شغل پرداخت.
در آخر هم بد نیس اشاره کنیم در ماخونیک تا چندین سال، کشیدن سیگار، تماشای تلویزیون و نوشیدن چای بنا به سنت دیرین، ممنوع بود.
از آثار تاریخی این منطقه می‌توان به سنگ تصویر ماخونیک، بنای برخ و قلعه، برج گل انجیر، منزل سرگردونی و نادر مرده اشاره کرد.
مردمون این منطقه عجیب ایران، بیشتر سنی‌مذهب هستن و به زبون فارسی و لهجه خاصی صحبت می‌کنن.
وجود سنگ تصویر‌ها در نزدیکی قنات ماخونیک که نقش‌های چوپانی و بسیار قدیمی روی اون نقش بسته س، گواهی بر قدمت این روستای تاریخی حیرت‌انگیز در خراسان جنوبیه.
راه دسترسی به روستای «ماخونیک»
از تهران تا روستای «ماخونیک»، یکهزار و ۲۶۱ کیلومتر فاصله س. شما واسه رفتن به لی‌لی‌پوت ایران می‌تونید از دو راه استفاده کنین.
راه اول: از تهران به مشهد به سبزوار برید. از اونجا به سمت جنوب حرکت کرده و پس از عبور از شهرهای گناباد، بیرجند و طبس، به ماخونیک برسین.
راه دوم: از قم به سمت بیرجند و سربیشه حرکت کنین تا در آخر به ماخونیک برسین. ماخونیک از بیرجند ۱۳۱ کیلومتر در جنوب شرق و از سربیشه ۶۴ کیلومتر در شرق خود فاصله داره.
تقریبا حدود ۱۲ تا ۱۶ ساعت از تهران با ماخونیک راه س. واسه رفتن می‌تونید هر روز با اتوبوس برید. یا اگه قصد سفر با قطار رو دارین، فقط می‌تونید سوار قطارهایی شید که یه روز در میان، ساعت ۱۲:۱۰ از تهران حرکت و ۵ بامداد به طبس می رسن. در ایستگاه راه آهن طبس هم، خودروهایی مستقرند که شما رو به بیرجند که ۲۷۰ کیلومتر اون سوتره، می رسونن.
اگه قصد سفر آسون به این منطقه رو دارین، می‌تونید با هواپیما به فرودگاه بین المللی بیرجند برید و از اونجا ماشین گرفته و وارد لی‌لی‌پوت ایران شید.
